бахыр ҙа шул көрәш юлында корбан булды бит. (Б. Бикбай). Атай- бабай төшөндә лә күрмәгән бит. (Б. Бикбай).
Был киҫәксә урыны менән аныклау оттеногын һәм эмоциональ рәү ештә көсәйтеү мәғәнә сағылышын да биреп килә. Миҫалдар: Шулай ҙа бит, еңгә, йөрәктең кайһы ерендәлер йәшлек үҙе лә йә шәй. Шуға ла бит халк картаймай. (М. Кәрим). Был ул бит — минең бәғрем. Иркәләнеп яндырҙың үҙең, мә, таптап һүндер хәҙер! ..
Ҡуркып ағарған Нәфисә Куҙғата ирендәрен: «Һин инде иламайһың бит, Эйе бит, Илгиҙәрем/» (М. Кәрим) Тағы ла раҫлау-көсәйтеү киҫәксәләре рәтендә күберәк көсәйтеү (интенсив) мәғәнә оттеногын биреү хеҙмәтен үтәп йөрөүсе киҫәксәләр бар. Уларҙың телдә киң кулланыла торғандары түбәндәгеләр: а/г, бәпг ҙәп, йәм, күм, кап, &ьт, тап, Аа/г һ. б.
Был төр киҫәксәләр күберәк сифаттар алдынан килеп, уларҙың биргән билдә мәғәнәләренә көсәйтеү мәғәнә оттеноктарын биреп киләләр. Мәҫәлән: Сабаклы күлдең тап уртаһындағы түңәрәк утрауы ынйылай ап-ак таштар менән уратып алынған.
Бәп-бәләкәй такта өй ҙоу хужалары иртән кояш менән бергә эшкә- башлап, иң татлы сәскә балы ташыйҙар.
Зәп-зәңгәр саф һыулы Ком күл үҙ яры эсендә тыныс ята.
Йәм-йәшел яҙғы колхоз ужымдары иге-сиге булмаған диңгеҙ һымак әкрен генә тирбәлеп күҙгә рәхәтлек бирәләр.
Тимер өшөгән, аяғы-аякка теймәй, ирендәре күм-күк булған ине. (Б. Бикбай).
Ҡап-кара шоморт күҙле һәм шундай ук сәсле, көләс йөҙлө баҫалкы кытай кыҙы МГУ студенткаһы ине.
Үтә бешкән кып-кыҙыл сейәләр күҙҙең яуын алып ултыралар.
һап-һары лимондар елкалағы алтын уйынсыктар һымак аҫылынып, йәшел япраклы ботактарын түбәнгә эйәләр һ. б.
Был төр киҫәксәләрҙең барлыкка килеүҙәре лә әллә ни тарихи катмарлы түгел. Улар күп вакытта үҙҙәре тағылып (әйәреп) килгән сифат һүҙҙәрҙең беренсе ижеге (өлөшө) булып, шул ижеккә (өлөшкә) п йәки м өнөнөң береһе килеп кушылыу менән яһалалар.
Шулай ук сифат билдәләрен көсәйтеп килә торған тағы ла айырым сифаттарға ғына йәки бер нисә сифат һүҙ менән генә килә ала торған специаль көсәйткес киҫәксәләр ҙә бар. Мәҫәлән: дөм, иң, өр, салт, сом, тома, үтә, шыр һ. б.
Дөрөҫ, был төр киҫәксәләр формаль яктан карағанда сифаттарға нык ук ялғанмайҙар. Ләкин был төр элемент киҫәксәләр мәғәнәләре яғынан сығып карағанда, улар шул ук артыклык дәрәжәһе функцияһын үтәп киләләр. Семантик яктан карағанда, былар хатта артыклык мәғәнә оттеногын тағы ла көслөрәк бирә алалар. Мәҫәлән: Дөм караңғы көҙгө дымлы төн ине. Колхозсы кыҙҙар араһындағы иң матурҙарҙың матуры Гүҙәл егеттәр теленән төшмәне. Ул сакта инде, өр яңы тормош — социализм нигеҙе һалынды. Йәйҙең томра эҫе һәм салт аяҙ көндәренең береһе ине. Уның сәсе шулай сом кара булғанға ла, Ҡара сәс тип атағандар. Уның тома һукыр апаһы ниндәй катмарлы биҙәкле селтәрҙәр бәйләмәй. Ул шул үҙе лә үтә һылыу оскондай йылғыр кыҙ булған. Шыр яланғас яҙғы урман уяна башлағайны инде.
79*
Был киҫәксә урыны менән аныклау оттеногын һәм эмоциональ рәү ештә көсәйтеү мәғәнә сағылышын да биреп килә. Миҫалдар: Шулай ҙа бит, еңгә, йөрәктең кайһы ерендәлер йәшлек үҙе лә йә шәй. Шуға ла бит халк картаймай. (М. Кәрим). Был ул бит — минең бәғрем. Иркәләнеп яндырҙың үҙең, мә, таптап һүндер хәҙер! ..
Ҡуркып ағарған Нәфисә Куҙғата ирендәрен: «Һин инде иламайһың бит, Эйе бит, Илгиҙәрем/» (М. Кәрим) Тағы ла раҫлау-көсәйтеү киҫәксәләре рәтендә күберәк көсәйтеү (интенсив) мәғәнә оттеногын биреү хеҙмәтен үтәп йөрөүсе киҫәксәләр бар. Уларҙың телдә киң кулланыла торғандары түбәндәгеләр: а/г, бәпг ҙәп, йәм, күм, кап, &ьт, тап, Аа/г һ. б.
Был төр киҫәксәләр күберәк сифаттар алдынан килеп, уларҙың биргән билдә мәғәнәләренә көсәйтеү мәғәнә оттеноктарын биреп киләләр. Мәҫәлән: Сабаклы күлдең тап уртаһындағы түңәрәк утрауы ынйылай ап-ак таштар менән уратып алынған.
Бәп-бәләкәй такта өй ҙоу хужалары иртән кояш менән бергә эшкә- башлап, иң татлы сәскә балы ташыйҙар.
Зәп-зәңгәр саф һыулы Ком күл үҙ яры эсендә тыныс ята.
Йәм-йәшел яҙғы колхоз ужымдары иге-сиге булмаған диңгеҙ һымак әкрен генә тирбәлеп күҙгә рәхәтлек бирәләр.
Тимер өшөгән, аяғы-аякка теймәй, ирендәре күм-күк булған ине. (Б. Бикбай).
Ҡап-кара шоморт күҙле һәм шундай ук сәсле, көләс йөҙлө баҫалкы кытай кыҙы МГУ студенткаһы ине.
Үтә бешкән кып-кыҙыл сейәләр күҙҙең яуын алып ултыралар.
һап-һары лимондар елкалағы алтын уйынсыктар һымак аҫылынып, йәшел япраклы ботактарын түбәнгә эйәләр һ. б.
Был төр киҫәксәләрҙең барлыкка килеүҙәре лә әллә ни тарихи катмарлы түгел. Улар күп вакытта үҙҙәре тағылып (әйәреп) килгән сифат һүҙҙәрҙең беренсе ижеге (өлөшө) булып, шул ижеккә (өлөшкә) п йәки м өнөнөң береһе килеп кушылыу менән яһалалар.
Шулай ук сифат билдәләрен көсәйтеп килә торған тағы ла айырым сифаттарға ғына йәки бер нисә сифат һүҙ менән генә килә ала торған специаль көсәйткес киҫәксәләр ҙә бар. Мәҫәлән: дөм, иң, өр, салт, сом, тома, үтә, шыр һ. б.
Дөрөҫ, был төр киҫәксәләр формаль яктан карағанда сифаттарға нык ук ялғанмайҙар. Ләкин был төр элемент киҫәксәләр мәғәнәләре яғынан сығып карағанда, улар шул ук артыклык дәрәжәһе функцияһын үтәп киләләр. Семантик яктан карағанда, былар хатта артыклык мәғәнә оттеногын тағы ла көслөрәк бирә алалар. Мәҫәлән: Дөм караңғы көҙгө дымлы төн ине. Колхозсы кыҙҙар араһындағы иң матурҙарҙың матуры Гүҙәл егеттәр теленән төшмәне. Ул сакта инде, өр яңы тормош — социализм нигеҙе һалынды. Йәйҙең томра эҫе һәм салт аяҙ көндәренең береһе ине. Уның сәсе шулай сом кара булғанға ла, Ҡара сәс тип атағандар. Уның тома һукыр апаһы ниндәй катмарлы биҙәкле селтәрҙәр бәйләмәй. Ул шул үҙе лә үтә һылыу оскондай йылғыр кыҙ булған. Шыр яланғас яҙғы урман уяна башлағайны инде.
79*
