ле. Тарихи-революцион әҫәрҙәрҙә сюжет төҙөүҙә фабулалы- лыҡ, хроникаллек йыш ҡулланыла. Ваҡиғаларҙың бөтә халыҡ әһәмиәтендә ағышы был принциптың нигеҙе булып тора. Бына шул принципты хәҙерге көндө сағылдырған әҫәрҙәрҙә төп һүрәтләү алымы итеү хикәйәләү төҫһөҙлөгөнә һәм бушаҡ- лығына килтереүе бик мөмкин. Был хәл «Бөркөттәр оя ташла май» (Яр. Вәлиев) әҫәре өсөн дә хас. Уларҙың икеһендә лә элекке романдарҙа («Май ямғыры», «Погонһыҙ һалдаттар» һ.б.) ҡуйылған мәсьәләләр күтәрелә. Был осраҡта автор теләйме- теләмәйме, художестволы планда инде хәл ителгән күренеш тәрҙе ниндәйҙер дәрәжәлә ҡабатларға мәжбүр була. Проблема оригиналлегенең булмауы һөҙөмтәһендә ана шулай художест волы үҙаллылыҡ та аҡһай. Сюжет оригиналлеге арҡаһында Н. Мусин «Өҙәрем юл кешеләре» романында шаҡтай уңышҡа өлгәшә. Бында Айтуғанов, Яхин, Шакиров, Халиков образда ры йәнле һәм йөкмәткеле. Шулай уҡ Хангилдин, һибәтулла ҡарт, Мозафар, Сәкинә һ.б. образдар ҙа ентекле эшләнгән.
Бигерәк тә райком секретары Айтуғанов образы ныҡ иҫтә ҡала. Был тынғыһыҙ, уйсан, эҙләнеүсән һәм бик эшмәкәр кеше — романдың төп фигураһы. Ул һәр ваҡыт хәрәкәттә. Шуға ла уның етәкселегендә эшләгән кешеләр ҙә һәр ваҡыт хәрәкәттә. Бик яғымлы һәм иғтибарлы был кеше ваҡыты менән ҡаты ла була ала. Йәмғиәткә зыян эшләп тә «мин — партияһыҙ большевик» тип күкрәк ҡағып, эш кешеләрен маҙаһыҙлап йөрөгән Хангилдингә, мәҫәлән, «етте!» тигән ҡәтғи һүҙҙе ул әйтә.
Айтуғановтың сығышына, шәжәрә һәм биографияһына ла автор киң туҡтала. Шул нигеҙҙә романда үткәнгә экскурс яһау, бөгөнгө менән үткәндең бәйләнешен табырға ынтылыу бик урынлы һәм дәлилле килеп сыҡҡан. Айтуғанов үҙе халыҡтан өйрәнә һәм шуға ла уның ауылдарға сыҡҡанда башҡаларға яһаған йоғонтоһо ла һәм хатта өйрәтеүҙәре лә урынлы тойола. Уның, мәҫәлән, Яхинға: «Үҙ ауылыңдың, районыңдың, респуб ликаңдың ғына түгел, илеңдең патриоты булырға, дәүләт эшмәкәре юғарылығынан тороп фекер йөрөтөргә кәрәк», — тип аҡыл өйрәтергә тулы мораль хоҡуғы бар. Дөрөҫ, әҫәрҙең кон фликтын айырым-асыҡ ҡына билдәләүе лә ҡыйын. Ҡайһы саҡта очерксараҡ хикәйәләү ҙә һиҙелеп ҡала. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, роман хәҙерге башҡорт прозаһының бөгөнгө көн темаһын үҙләштереүҙәге уңышлы аҙымы булды.
455
Бигерәк тә райком секретары Айтуғанов образы ныҡ иҫтә ҡала. Был тынғыһыҙ, уйсан, эҙләнеүсән һәм бик эшмәкәр кеше — романдың төп фигураһы. Ул һәр ваҡыт хәрәкәттә. Шуға ла уның етәкселегендә эшләгән кешеләр ҙә һәр ваҡыт хәрәкәттә. Бик яғымлы һәм иғтибарлы был кеше ваҡыты менән ҡаты ла була ала. Йәмғиәткә зыян эшләп тә «мин — партияһыҙ большевик» тип күкрәк ҡағып, эш кешеләрен маҙаһыҙлап йөрөгән Хангилдингә, мәҫәлән, «етте!» тигән ҡәтғи һүҙҙе ул әйтә.
Айтуғановтың сығышына, шәжәрә һәм биографияһына ла автор киң туҡтала. Шул нигеҙҙә романда үткәнгә экскурс яһау, бөгөнгө менән үткәндең бәйләнешен табырға ынтылыу бик урынлы һәм дәлилле килеп сыҡҡан. Айтуғанов үҙе халыҡтан өйрәнә һәм шуға ла уның ауылдарға сыҡҡанда башҡаларға яһаған йоғонтоһо ла һәм хатта өйрәтеүҙәре лә урынлы тойола. Уның, мәҫәлән, Яхинға: «Үҙ ауылыңдың, районыңдың, респуб ликаңдың ғына түгел, илеңдең патриоты булырға, дәүләт эшмәкәре юғарылығынан тороп фекер йөрөтөргә кәрәк», — тип аҡыл өйрәтергә тулы мораль хоҡуғы бар. Дөрөҫ, әҫәрҙең кон фликтын айырым-асыҡ ҡына билдәләүе лә ҡыйын. Ҡайһы саҡта очерксараҡ хикәйәләү ҙә һиҙелеп ҡала. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, роман хәҙерге башҡорт прозаһының бөгөнгө көн темаһын үҙләштереүҙәге уңышлы аҙымы булды.
455
