Вахитов Ә.X. Башҡорт прозаһының жанр-стиль ҡанундары - 2007. Страница 446.

хикәйәләү юлы менән төрләндереп хикәйәләүе шартлылыҡты тәбиғиләштерә, яһалма тойолған урындарҙы шартлы алымға әйләндерә. Был — бер булһа, икенсенән, автор композицияны шулай ҡора: ваҡиғалар ғына түгел, унда эпохалар ҙа йыш алмашына, героиня хәрәкәт иткән мөхит кенә түгел, социаль- тарихи шарттар ҙа бер туҡтауһыҙ үҙгәреп тора. Эпохаларҙың, ваҡиғаларҙың ошолай ҡыуышыуы уҡыусыны ғәҙәти булмаған яҙмышты ғәҙәти итеп ҡабул иттерә. Ваҡыттың ошолай бер тарайып, бер киңәйеүе, арауыҡтың әле Башҡортостанға, әле бөтә Рәсәй киңлегенә, хатта Европаға сығыуы ғәжәп бер пано­ рама барлыҡҡа килтерә. Шәхестең ғәҙәти булмаған яҙмышы шул панорамала, шул бер донъя хәрәкәтендә бик ғәҙәти тойо­ ла. Ләкин был шәхес бөйөк революция барлыҡҡа килтергән панорамала юғалып ҡалмай. Сөнки тарих хәрәкәте яҙыусы һүрәтләүендә стихия хаосы түгел, ә йәмғиәттең, тимәк, шәхес­ тең дә ҡанунсалыҡлы үҫеше ул. Был үҙенсәлеге менән «һайлап алған яҙмыш» романы И. Абдуллиндың «Хуш, Рим!» әҫәренә яҡын тора. Ике әҫәрҙә лә сюжет һәм композицияның ана шулай рус совет романистикаһында «панорамалы» тигән билдәләмә алған (И. Эренбург һ.б. яҙыусыларҙың әҫәрҙәре) ро­ мандарға оҡшатыбыраҡ ойошторолоуы — башҡорт прозаикта­ рының үҙенә күрә эҙләнеүе, йөкмәткенең оригиналлеге өсөн генә түгел, форманы ла үҙенсәлекле итеү өсөн ынтыл ыуҙары тип ҡаралырға мөмкин. Әлбиттә, «һайлап алған яҙмыш» рома­ ны менән «Хуш, Рим!» әҫәрен бындай параллелгә ҡуйыу үҙе үк шартлы. Сөнки икеһе ике төрлө яҙмышлы кешеләр хаҡында хикәйәләй. Н. Мусин романында «сит» тупраҡтан килгән шәхестең совет ерлегендә яңы кешегә әйләнеүен күрһәтеүҙе «маҡсатлы анализ» тип атар инем мин. Автор бында ошо сит тупраҡ шәхесенең социалистик ерлектә үҙгәреү, яңырыу юлын анализлап, үҙенсә эксперимент яһай һымаҡ. Был эксперимент менән ул социалистик йәмғиәттең гуманистик асылын, кешене тәрбиәләүсе, үҙгәртеүсе көсөн күрһәтеүгә өлгәшә. Ә «Хуш, Рим!» әҫәрендә көтөлмәгән яҙмыш мәсьәләһе ҡуйыла. Бында Н. Мусин ҡуйған мәсьәлә икенсе йүнәлештә хәл ителә. Ос­ раҡлы рәүештә фашизм ҡоллоғона — әсирлеккә төшкән совет кешеһенең яҙмышы күҙәтелә. Совет кешеһе ныҡлыҡҡа һынау үтә. Ул бөтә ҡыйынлыҡтарҙы еңеп сыға. Үҙ асылын — гума­ низм өсөн, ер, халыҡ азатлығы өсөн көрәшеү сифатын юғалтмай. Совет кешеһе — ҡайҙа ла коммунистик шәхес, яңы донъя тыуҙырған мөғжизә. Ул — интернационалист һәм шул 446

Страницы:

Обложка 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465
Закрыть