сюжет үҫешенә йыш ҡына бер ниндәй ҙә мөнәсәбәте булмай. Ваҡиғалар хроникаһын асыҡлағанда авторҙың иҫенә төшкән бер эпизод фонында ғына күренеп ҡала ул исемдәр. Шуның өсөн дә улар әҫәрҙе уҡыуҙы ла ҡыйынлаштыра, уҡыусының иғтибарын бүлә. «Ырғыҙ» романында һәр герой ғына түгел, телгә алынған һәр исем үҙ урынында. Мәҫәлән, ғүмер буйы күсерлектә йөрөгән Сәйетҡол Ниязғол байға бер һүҙ әйтмәгән. Ә революция булғас, хатта уның «йыуаш» ҡушаматлы Хәли- мәһе лә элекке староста бисәһенән советҡа тел тейҙертмәй аяҡ тибеп һөйләшә: «Хәҙер һеҙҙекеләрҙе түрә итмәйҙәр. Хәҙер түрә тигәндең үҙе лә юҡ. Нәсәлник тә милитсә, берсиҙәтел дә сик- литар, вәт, белә-белһәң. Ә һеҙ буржуй, һеҙ контрһығыҙ», — тип яуап бирә ул, өйөн советҡа тартып алғас, ярлы-ябағаның бер ҙә ҡурҡмай кереп-сығып йөрөүенә ғәрләнеп, һүҙ сығарған староста бисәһенә, һәм йыуаш Хәлимә ошо диалог менән генә лә уҡыусының хәтерендә ҡала.
Әҫәр ике төйөн тирәһендә үрелә: 1905 йылғы революцион күтәрелеш һәм 1917 йылғы социалистик революцияның еңеүе. Тәүге редакцияларҙа автор үҙ әҫәрен юҡҡа ғына «Ялҡынлы йылдар» тип атамағандыр, күрәһең. Сөнки яҙыусы тәүҙә тап әлеге икенсе киҫәктә һөйләнгән ваҡиғаларҙы нығыраҡ күҙ уңында тотҡан. «Ялҡынлы йылдар» исеме әҫәрҙең идея-эстетик йөкмәткеһенә, сюжет-композиция ҡоролошона бәйләнгән булһа, «Ырғыҙ» әҫәрҙең эпик характерына, халыҡ тормошон киң һүрәтләүгә нығыраҡ баҫым яһай. Ана шуға ла М. Минһа- жетдинов был әҫәрҙе тикшергәндә1 уның «характерҙар тари хын — халыҡ тарихын» биреүен билдәләй.
«Ырғыҙ» романының образдар системаһы тормошто бөтә тәбиғи тулылығында һүрәтләүҙән сығып төҙөлгән. Унда шул осор башҡорт ауылының һәм тирә-яҡта булып ятҡан хәл- әхүәлдәрҙең ҡатмарлы ҡаршылыҡтары әҫәрҙең художестволы конфликтын барлыҡҡа килтерә. Ана шул арҡала ла «Ырғыҙ» романының эпиклығы «һалдаттар», «Боролош», «Күҙәй» кеүек тәүге романдарҙың эпиклығынан ныҡ ҡына айырыла, художе стволы сифат йәһәтенән яңы баҫҡыс булып тора. Был — тәүге романдарҙың әһәмиәтен һис тә кәметмәй. Сөнки «Ырғыҙ»ҙың идея-художество дәрәжәһе тап ана шул үҙенән алда сыҡҡан бөтә әҫәрҙәрҙең художестволы өлгәшеүҙәрен туплағанға, бөтә 1 М. Минһ ажетдинов. һәҙиә Дәүләтшина. Өфө, 1967.
388
Әҫәр ике төйөн тирәһендә үрелә: 1905 йылғы революцион күтәрелеш һәм 1917 йылғы социалистик революцияның еңеүе. Тәүге редакцияларҙа автор үҙ әҫәрен юҡҡа ғына «Ялҡынлы йылдар» тип атамағандыр, күрәһең. Сөнки яҙыусы тәүҙә тап әлеге икенсе киҫәктә һөйләнгән ваҡиғаларҙы нығыраҡ күҙ уңында тотҡан. «Ялҡынлы йылдар» исеме әҫәрҙең идея-эстетик йөкмәткеһенә, сюжет-композиция ҡоролошона бәйләнгән булһа, «Ырғыҙ» әҫәрҙең эпик характерына, халыҡ тормошон киң һүрәтләүгә нығыраҡ баҫым яһай. Ана шуға ла М. Минһа- жетдинов был әҫәрҙе тикшергәндә1 уның «характерҙар тари хын — халыҡ тарихын» биреүен билдәләй.
«Ырғыҙ» романының образдар системаһы тормошто бөтә тәбиғи тулылығында һүрәтләүҙән сығып төҙөлгән. Унда шул осор башҡорт ауылының һәм тирә-яҡта булып ятҡан хәл- әхүәлдәрҙең ҡатмарлы ҡаршылыҡтары әҫәрҙең художестволы конфликтын барлыҡҡа килтерә. Ана шул арҡала ла «Ырғыҙ» романының эпиклығы «һалдаттар», «Боролош», «Күҙәй» кеүек тәүге романдарҙың эпиклығынан ныҡ ҡына айырыла, художе стволы сифат йәһәтенән яңы баҫҡыс булып тора. Был — тәүге романдарҙың әһәмиәтен һис тә кәметмәй. Сөнки «Ырғыҙ»ҙың идея-художество дәрәжәһе тап ана шул үҙенән алда сыҡҡан бөтә әҫәрҙәрҙең художестволы өлгәшеүҙәрен туплағанға, бөтә 1 М. Минһ ажетдинов. һәҙиә Дәүләтшина. Өфө, 1967.
388
