синыфының һәм крәҫтиәндәрҙең еңеүе менән быуаттар буйы быуылып ятҡан халыҡ энергияһы гигант бер көс менән йыры лып сыҡҡандай булды»1.
Башҡорт әҙәбиәтенең миҫалында әҙәбиәттә ҡыҫҡа ғына мөҙҙәттә лә алдынғы идеология нигеҙендә ҡатмарлы, ныҡ үҫкән художестволы формаларға эйә булыу мөмкинлеге күренә. Беҙҙә роман жанры тәүҙән үк халыҡ тормошо һәм эшмәкәрлегенең, биографияһы һәм яҙмышының күп яҡтарын сағылдырҙы.
Шуныһы мөһим: башҡорт романы милли ерлектә, халыҡ тың художество традицияларының дауамы, байығыуы, арта банғы үҫеше, уның художестволы фекерләү ихтыяжы рәүе шендә тыуҙы һәм ул тора-бара әҙәбиәттең йөҙөн билдәләүсе жанрға әйләнде. Уның төрлө типтары асыҡланды. Беҙҙә бигерәк тә тарихи-революцион, социаль-публицистик һәм социаль-психологик романдарҙы билдәләргә мөмкин.
Совет әҙәбиәте фәнендә роман теорияһы, тарихы буйынса күп кенә хеҙмәттәр сыҡты. Өҫтәүенә, ғилми сессиялар, симпо зиумдар, дискуссиялар үткәрелә. Мәҫәлән, 1960 йылда М. Горь кий исемендәге донъя әҙәбиәте институты «Хәҙерге совет рома нының үҫеш юлдары» тигән темаға ғилми сессия үткәрҙе. Шул уҡ йылда «Новый мир» журналы биттәрендә хәҙерге роман ту раһында ҙур дискуссия булды. Ә 1963 йылдың авгусында яҙыу сыларҙың Европа берләшмәһенең етәксе советы хәҙерге роман тураһында Ленинградта махсус симпозиум үткәрҙе.
Донъя һәм совет әҙәби йәмәғәтселегенең роман проблема һына шул тиклем иғтибар туплауы, беренсенән, был жанрҙың художество мөмкинлектәре сикләнмәгән һәм бик перспекти валы булыуы менән, икенсенән, Көнбайыштағы модернистик яҙыусыларҙың әүҙемләшеүе менән аңлатыла.
Көнбайышта персонаждар романының «үлеүен» инҡар итеп, уға ниндәйҙер «яңы роман»ды ҡаршы ҡуйып маташҡан бер дәүерҙә беҙҙәге роман проблемаһы, саф әҙәби-художество проблемаһы сиктәренән сығып, ижтимағи, социаль-сәйәси проблемаға әйләнә, көслө идеология ҡоралы дәрәжәһенә күтәрелә.
Ләкин «яңы роман» теорияһын күтәреп сығыусылар әҙәбиәт тарихында ҡалырлыҡ бер генә йүнле әҫәр бирә алғандары юҡ әле. Улар романдың төп асылын — уның социаль йөкмәткеһен 1М. И. Калинин. Что дала советская власть трудящимся. Партиз- дат, 1937. 21-23-сө биттәр.
11
Башҡорт әҙәбиәтенең миҫалында әҙәбиәттә ҡыҫҡа ғына мөҙҙәттә лә алдынғы идеология нигеҙендә ҡатмарлы, ныҡ үҫкән художестволы формаларға эйә булыу мөмкинлеге күренә. Беҙҙә роман жанры тәүҙән үк халыҡ тормошо һәм эшмәкәрлегенең, биографияһы һәм яҙмышының күп яҡтарын сағылдырҙы.
Шуныһы мөһим: башҡорт романы милли ерлектә, халыҡ тың художество традицияларының дауамы, байығыуы, арта банғы үҫеше, уның художестволы фекерләү ихтыяжы рәүе шендә тыуҙы һәм ул тора-бара әҙәбиәттең йөҙөн билдәләүсе жанрға әйләнде. Уның төрлө типтары асыҡланды. Беҙҙә бигерәк тә тарихи-революцион, социаль-публицистик һәм социаль-психологик романдарҙы билдәләргә мөмкин.
Совет әҙәбиәте фәнендә роман теорияһы, тарихы буйынса күп кенә хеҙмәттәр сыҡты. Өҫтәүенә, ғилми сессиялар, симпо зиумдар, дискуссиялар үткәрелә. Мәҫәлән, 1960 йылда М. Горь кий исемендәге донъя әҙәбиәте институты «Хәҙерге совет рома нының үҫеш юлдары» тигән темаға ғилми сессия үткәрҙе. Шул уҡ йылда «Новый мир» журналы биттәрендә хәҙерге роман ту раһында ҙур дискуссия булды. Ә 1963 йылдың авгусында яҙыу сыларҙың Европа берләшмәһенең етәксе советы хәҙерге роман тураһында Ленинградта махсус симпозиум үткәрҙе.
Донъя һәм совет әҙәби йәмәғәтселегенең роман проблема һына шул тиклем иғтибар туплауы, беренсенән, был жанрҙың художество мөмкинлектәре сикләнмәгән һәм бик перспекти валы булыуы менән, икенсенән, Көнбайыштағы модернистик яҙыусыларҙың әүҙемләшеүе менән аңлатыла.
Көнбайышта персонаждар романының «үлеүен» инҡар итеп, уға ниндәйҙер «яңы роман»ды ҡаршы ҡуйып маташҡан бер дәүерҙә беҙҙәге роман проблемаһы, саф әҙәби-художество проблемаһы сиктәренән сығып, ижтимағи, социаль-сәйәси проблемаға әйләнә, көслө идеология ҡоралы дәрәжәһенә күтәрелә.
Ләкин «яңы роман» теорияһын күтәреп сығыусылар әҙәбиәт тарихында ҡалырлыҡ бер генә йүнле әҫәр бирә алғандары юҡ әле. Улар романдың төп асылын — уның социаль йөкмәткеһен 1М. И. Калинин. Что дала советская власть трудящимся. Партиз- дат, 1937. 21-23-сө биттәр.
11
