да, бу мәртәбә шатланмаҫым», — дип рәхмәтләр әйткәнен сөй- ләгәннән соңра, янә сүзгә башлап: «Иштәк (башҡорт. — Ә. С.) кавеме барысы да мөселманнар, моннан бик элгәре Мәскәү тәхе тенең ж,әфасьшда иделәр. Бу вакытларда үзләрендә ниндидер көч табып, иштәк кавеменнән бер солтан (?) бер никадәр кеше ләр белән Мәскәүнең Идел елгасы буендагы Төрк дигән танылган бер кальгасенә яшертен рәвештә [яу] чабьт, әйтелгән кальгане тышкы яктан камап, ләкин эшнең ахырын тиешенчә уйламыйча, кальганең эченә бер юл белән кереп һөжүм итү өметендә икән, әсир булып [аны] Мәскәү патшасы үтертә.
Иштәк кавеме, каракалпак һәм кыргыз-казакъ — бу өч таи фә*, өч ыру — барысы да мөселманнар — берләшеп, бер фикердә булып, каракалпактан иштәк кавеменә бер солтан билгеләп һәм безнең ханыбыҙ булган Әюкә хан белән ун биш ел буе Мәскәү мәмләкәтенә [яу] чабарга килештеләр һәм вәгъдәләштеләр.
Хәтта Мәскәүдән Әюкә ханга ике тапкыр илче килеп, башта килгән илчесе үзенә ярдәм өчен гаскәр сораса да, Әюкә хан бирмәде. Икенче тапкыр килгән илчесе исә: «Гаскәр бирмәдең, ярый. Тик иштәк кавемен Мәскәү мәмләкәтенә [яу] чабудан тый», — дип үтенде. Әмма ханыбыҙ аны да кабул итмичә: «Син иштәк солтанын үтердең. Аларньщ синдә кан дәгьвасы бар икән, мин аларны тыймам һәм тыймыйьт. [Без] барыбыҙ да Чыңгыз* нәселеннән һәм бер ырудан, бер-беребез белән берләш тек!» — дип, икенче илчесен бу ж,авап белән юллады.
Үткән ел кыш көннәрендә Идел елгасын боз тоткан вакытта Мәскәүгә буйсынган кырык мең рус таифәсе иштәк кавеме өстенә йөргәндә, Әюкә хан иштәккә ярдәм итеп, иштәк кавеме дә әйтелгән рус таифәсен каршылап, шул таифә иштәккә каршылык күрсәтүдә гажиз булачак* Идел елгасына ул урында боз тоткан иде. Иштәк кавеме боз өстенә килмәс, дип, эзәр- лекләүдән качьт, рус таифәсе боз өстенә керде. Иштәк югары һәм түбән [яклардан] бозны ватып, рус кавеме атлары һәм әйберләре белән суга баттылар.
Безнең бу эшләребеҙ һәм килешү-вәгъдәләшүләребездән, бу мөнәсәбәтләрдән Дәүләте галия* мәгьлүм булсын: «Дәүләте галиягә бу ел өчен тулысьшча хәбәр бир!» — дип, Әюкә хан миңа боерык бирде. Хәҙерге вакытта Кырым ханы Дәүләтгәрәй хан хәзрәтләре белән дә ханыбыҙ Әюкә хан кавемебез янында тәмам берләште. Хәтта шул кадәр кем, [әгәр дә] безнең яктан берәрсе татар таифәсеннән берәр нәрсә урласа, әлбәттә, [аны] табып, хан хәзрәтләренә күндерерләр. Безнең дә татар таифәсе берәр нәрсә үзләштерсә, аны да татар ханы хәзрәтләре табып, безгә күндерер.
10
Иштәк кавеме, каракалпак һәм кыргыз-казакъ — бу өч таи фә*, өч ыру — барысы да мөселманнар — берләшеп, бер фикердә булып, каракалпактан иштәк кавеменә бер солтан билгеләп һәм безнең ханыбыҙ булган Әюкә хан белән ун биш ел буе Мәскәү мәмләкәтенә [яу] чабарга килештеләр һәм вәгъдәләштеләр.
Хәтта Мәскәүдән Әюкә ханга ике тапкыр илче килеп, башта килгән илчесе үзенә ярдәм өчен гаскәр сораса да, Әюкә хан бирмәде. Икенче тапкыр килгән илчесе исә: «Гаскәр бирмәдең, ярый. Тик иштәк кавемен Мәскәү мәмләкәтенә [яу] чабудан тый», — дип үтенде. Әмма ханыбыҙ аны да кабул итмичә: «Син иштәк солтанын үтердең. Аларньщ синдә кан дәгьвасы бар икән, мин аларны тыймам һәм тыймыйьт. [Без] барыбыҙ да Чыңгыз* нәселеннән һәм бер ырудан, бер-беребез белән берләш тек!» — дип, икенче илчесен бу ж,авап белән юллады.
Үткән ел кыш көннәрендә Идел елгасын боз тоткан вакытта Мәскәүгә буйсынган кырык мең рус таифәсе иштәк кавеме өстенә йөргәндә, Әюкә хан иштәккә ярдәм итеп, иштәк кавеме дә әйтелгән рус таифәсен каршылап, шул таифә иштәккә каршылык күрсәтүдә гажиз булачак* Идел елгасына ул урында боз тоткан иде. Иштәк кавеме боз өстенә килмәс, дип, эзәр- лекләүдән качьт, рус таифәсе боз өстенә керде. Иштәк югары һәм түбән [яклардан] бозны ватып, рус кавеме атлары һәм әйберләре белән суга баттылар.
Безнең бу эшләребеҙ һәм килешү-вәгъдәләшүләребездән, бу мөнәсәбәтләрдән Дәүләте галия* мәгьлүм булсын: «Дәүләте галиягә бу ел өчен тулысьшча хәбәр бир!» — дип, Әюкә хан миңа боерык бирде. Хәҙерге вакытта Кырым ханы Дәүләтгәрәй хан хәзрәтләре белән дә ханыбыҙ Әюкә хан кавемебез янында тәмам берләште. Хәтта шул кадәр кем, [әгәр дә] безнең яктан берәрсе татар таифәсеннән берәр нәрсә урласа, әлбәттә, [аны] табып, хан хәзрәтләренә күндерерләр. Безнең дә татар таифәсе берәр нәрсә үзләштерсә, аны да татар ханы хәзрәтләре табып, безгә күндерер.
10
