һылтанғандай итә1. Халҡыбыҙҙың милли ғорурлығы булған «Алпа мыша менән Барсынһылыу», «Яйыҡ менән Иҙел», «Урал батыр», «Аҡбуҙат» эпостарының оҙон толомло идеаль героинялары («Зая- түләк менән һыуһылыу» иртәгенең героиняһы һыуһылыуҙың толомо, мәҫәлән, алтмыш ҡолас була) — шул инаныстың хаҡлы ғын ғәмәлдә раҫлаусыларға миҫал тип әйткәндәй була. Ҡыҫҡаһы, шул әйтелгәндәрҙе үҙенең дә яуҙа ҡатнашырға хаҡы бар икәне нә дәлил, тип белә.
«Ирәмәле» йыры буйынса иһә, ир кеше яуға китер алдынан һөйөклө ҡатынына: Ирәмәлкәй өҫтө, һай, өс ҡайып, Береһен ҡырҡһам, икеһе ҡуш ҡала.
Оло ғына яуға мин киткәс тә, Йәнекәйем, ҡуйының буш ҡала, — тип өндәшә. Ҡатыны уға былай тип яуап бирә: Һауаларҙа осҡан ҡарлуғастың Береһе бәйле, береһе — буш.
Бергә генә саҡта, ай, күңелем хуш, Айырылғастын, булыр ҡуйыным буш.
Яу батырҙары тураһындағы йырҙарҙа геройҙың исеме, ғәҙәттә, әйтелмәй. Бындай’ билдәһеҙлек, бындай батырҙар беҙҙә быуа быуырлыҡ, тигән һымаҡ, дөйөмләштереүгә, уларҙың обра зын типиклаштырыуға ынтылыуҙан килә. Әле һүҙ барған йырҙың 1 С. П. Крашенинников, Н. Ф. Катанов, Г. Н. Потанин, В. Я. Пропп, М. X. Минһажетдинов, Е. Д. Торсонов кеүек тикшеренеүселәрҙең хеҙмәт тәрендә оҙон сәсле булыу тап шулай аңлатыла. Шуға күрә лә әкиәттәрҙә, эпик ҡобайырҙарҙа Аҡъял батыр («Аҡъял батыр» әкиәте), Буҙйегет («Буҙ йегет» дастаны), Баба-Төклө («Иҙеүкәй менән Мораҙым») ише оҙон сәсле геройҙар осрай, һуңғыһында Туҡтамыш хан ҡыҙы Ынйыҡайҙың: ...Сәсем оҙон булһа ла, Аҡылым юйҙым, Мораҙым!
Тәхет өсөн талашҡан Ағам Янбай һүҙенә Алйотландым, Мораҙым! — тип әйткәне лә иғтибарға лайыҡ. Шулай тип ул, үҙе аҡыл эйәһе булыуға ҡарамаҫтан, дошман һүҙенә ҡарап, ағалы-уллы Иҙеүкәй менән Мораҙымды ыҙғыпггырыуына, тәүбә иткәндәй, үкенеүен белдерә. Былар хаҡында ошо юлдарҙың авторының «Әкиәттә хәҡиҡәт» (Өфө, 1997. — 308 —310-сы бб.) тигән китабынан тулыраҡ мәғлүмәт алырға була.
58
«Ирәмәле» йыры буйынса иһә, ир кеше яуға китер алдынан һөйөклө ҡатынына: Ирәмәлкәй өҫтө, һай, өс ҡайып, Береһен ҡырҡһам, икеһе ҡуш ҡала.
Оло ғына яуға мин киткәс тә, Йәнекәйем, ҡуйының буш ҡала, — тип өндәшә. Ҡатыны уға былай тип яуап бирә: Һауаларҙа осҡан ҡарлуғастың Береһе бәйле, береһе — буш.
Бергә генә саҡта, ай, күңелем хуш, Айырылғастын, булыр ҡуйыным буш.
Яу батырҙары тураһындағы йырҙарҙа геройҙың исеме, ғәҙәттә, әйтелмәй. Бындай’ билдәһеҙлек, бындай батырҙар беҙҙә быуа быуырлыҡ, тигән һымаҡ, дөйөмләштереүгә, уларҙың обра зын типиклаштырыуға ынтылыуҙан килә. Әле һүҙ барған йырҙың 1 С. П. Крашенинников, Н. Ф. Катанов, Г. Н. Потанин, В. Я. Пропп, М. X. Минһажетдинов, Е. Д. Торсонов кеүек тикшеренеүселәрҙең хеҙмәт тәрендә оҙон сәсле булыу тап шулай аңлатыла. Шуға күрә лә әкиәттәрҙә, эпик ҡобайырҙарҙа Аҡъял батыр («Аҡъял батыр» әкиәте), Буҙйегет («Буҙ йегет» дастаны), Баба-Төклө («Иҙеүкәй менән Мораҙым») ише оҙон сәсле геройҙар осрай, һуңғыһында Туҡтамыш хан ҡыҙы Ынйыҡайҙың: ...Сәсем оҙон булһа ла, Аҡылым юйҙым, Мораҙым!
Тәхет өсөн талашҡан Ағам Янбай һүҙенә Алйотландым, Мораҙым! — тип әйткәне лә иғтибарға лайыҡ. Шулай тип ул, үҙе аҡыл эйәһе булыуға ҡарамаҫтан, дошман һүҙенә ҡарап, ағалы-уллы Иҙеүкәй менән Мораҙымды ыҙғыпггырыуына, тәүбә иткәндәй, үкенеүен белдерә. Былар хаҡында ошо юлдарҙың авторының «Әкиәттә хәҡиҡәт» (Өфө, 1997. — 308 —310-сы бб.) тигән китабынан тулыраҡ мәғлүмәт алырға була.
58
