ҙә етә. 1735 йылдың декабрендә бер һөйәнтүс ауылында ғына Тевкелев етәкселегендәге караттар, ҡартын-йәшен, ҡатын-ҡы- ҙын, бала-сағаны айырмай, 1000 кешенең йәнен ала. Көтөүгә тарыған бүре үҙе ашарлыҡ бер һарыҡ менән генә сикләнеп ҡал май, барыһын да тамаҡларға тырышҡан һымаҡ, башҡорт ҡанына ныҡ ҡаныҡҡан шул әҙәм аҡтығы, 105 башҡортто һарайға бик ләп, тереләй яндыра. Башҡорт ҡанында йөҙөү буйынса халҡы быҙҙың ҡарғыш йырына лайыҡ булған шул ҡанэскес менән ярышҡа сыҡҡандай, ихтилалда ҡатнашыусыларҙы, уларҙың ғаилә ләрен ҡырыуҙа генерал Соймонов менән Урусовтар ҙа дан ҡаҙа налар. Шул йәлләттәрҙең тәүгеһе XVIII быуаттың 30-сы йыл дарында ихтилалда ҡатнашыусы башҡорттарҙың 3665-ен һуғыш барышында, яу баҫылғас, 404-ен язалап үлтерә; 802-һен һөр гөнгә һөрә; 2419-ын рус ҡалаларына, 607-һен властарға тоғро татарҙарға өләшә; халыҡтың 6870 баш йылҡы малын, 9529 һум 12 тинлек мөлкәтен, 2034 һум 96 тинлек аҙыҡ-түлеген тартып ала; 343 ауылын, 3220 йортон, 88 йәйләүен яндыра. Башҡорт халҡы алдында икенсеһе ҡылған гонаһтар тағы ла ауырыраҡ. Был әҙәм аҡтығы нимә эшләй? «С целью оставить у башкир "потомственный страх" Урусов собрал под Оренбургом около 6 тысяч повстанцев и членов их семей и 25 августа 1740 г. организовал публичную экзекуцию и казнь башкир: 5 человек были посажены на кол, 11 — повешены за ребра, 85 — повешены, 21 — обезглавлен». Күрәһең, шул тиклем «подвиг ҡылғандан» һуң йәлләттәр арып китә. Ял итеп алғас, шул уҡ йылдың 17 сен тябрендә ҡан баҙарын яңынан асалар. Был юлы «күргәҙмәле яҙалатып», Урусов 170 башҡортто үлтертә, уларҙың ҡатындары менән бала-сағаһын награда урынына караттарға бүләк итә; 301 кешенең ҡолағы менән танауын ҡырҡтыра. 1739— 1740 йыл дарҙа йәмғеһе 16 мең башҡорт үлтерелә, 725 ауыл көл-күмергә әүерелдерелә, 5298 йылҡы малы, 5736 һыйыр тартып алына, Башҡорт халҡы өҫтөнә бүтән яфалар ҙа мул яуҙырыла1. Әйт кәндәй, Тәфтиләү кеүек үк, Соймонов тигән ҡанэскес тә, баш ҡорт ҡанында кинәнеп йөҙгән Урусовы ла төрки ҡәрҙәштә ребеҙҙән сыҡҡан шул суҡынмыштар булған. Дине, исем-аттары рустыҡы булыуы арҡаһында, улар, асылда, тарих алдында рус халҡының йөҙөнә ҡыҙыллыҡ килтергән, тимәк, уның алдында ла гонаһлы. Хәйер, милләтенә, диненә, теленә хыянат итеп, бат ша властарына ярамһаҡланыусы ялағайҙарҙан тағы ни өмөт итмәк кәрәк! Икенсе донъя һуғышы ваҡытында ватанына, халҡына, 1 Очерки по истории Башкирской АССР. — Уфа, 1956. — С. 186.
24
24
