Байман (иҫкергән һүҙ) — бәхет, байлыҡ.
4. Ыласын ҡош . 1971 йылда Баймаҡ районы I Этҡол ауылында 53 йәшлек Әнүәр Рыҫбаевтан Салауат Галин яҙып алған / / БХИ: Йыр ҙар. 1-се кит. — 74 — 75-се бб.
5. И к е н с е ә р м е . / / БХИ: Йырҙар. Ice кит. — 75-се б.
«Әрмеләргә китә, ай, башығыҙ...» 1911 йылда тарихы менән бергә хәҙерге Ырымбур әлкәһе Переволоцк районы Мерәҫ ауылында Шәйех ҡурайсынан Мөхәмәтша Буранғолов яҙып алған.
«Әрмеләргә китә, һай, башығыҙ...» 1929 йылда Баймаҡ районы Темәс ауылында Сәғит Мифтахов тарафынан яҙып алынған.
Талир тәңкә — Германияла эшләнгән көмөш (алтын) тәңкә. Тором тай — ыласындың бер төрө. Русса: пустельга.
6. Әх м ә т Байыҡ / / Аймаҡ. — 1931. — № 1. Йырҙың шундай та рихы бар: «Беҙ Парижға барып индек. Шунда француздарҙың күҙҙәре, беҙҙән бигерәк, беҙҙең уҡтарға төштө. Уҡтарҙы ҡарап сыкҡас, фран цуздарҙың берәүһе: «Йәгеҙ берәйегеҙ уғығыҙ менән атып ҡарағыҙ», — тине. Арабыҙҙан берәү сыҡты ла, янын кирә тартып, һаҙаҡ уғын атып ебәрҙе. Ул уҡ ҡаршыла торған сиркәүҙең тап манараһына барып ҡаҙал ды. Тегеләр барып ҡарағас, һаҙаҡ уҡтың манараның ҡалын тимерен тишеп ташҡа инеп ултырғанын күрҙеләр. Ул уҡты кире алманылар, шунда тороп ҡалды».
«Француздарҙың, ай, яуҙарын Ҡотдос ғәскәрҙәре бөтөргән» — баш ҡорт атлылары Кутузовтың исемен, башҡортсалаштырып, Ҡотдос тип йөрөткәндәр / / БХИ: Йырҙар. 1-се кит. — 82-се б.
7. Л ю б и з а р . Үткән быуаттың урталарында уҡ яҙып алынған һәм: бер строфаһы Н. Берг тарафынан төҙөлгән «Песни разных народов» (М, 1854) тигән китапта баҫылып саҡҡан / / БХИ: Йырҙар. 1-се кит. — 83-сө б.
«Беҙ һуғышҡа ингәндә...» Ф. Туйкин тарафынан яҙып алынған. «Любезники, любизар, маладис, маладис...» — был һүҙҙәрҙең мәғәнәһе нә бәйле шундай риүәйәт бар: бер саҡ ниндәйҙер бер оло яуҙа ҡатна шып, башҡорттар ҙур батырлыҡ күрһәткән, ти. Шунан һуң Ҡаһым түрәне Кутузов генерал үҙ янына саҡыртып алған да: «Любезные мои, башкирцы! Молодцы!» — тип әйткән икән. Ҡаһым түрә был турала ҡайтып һалдаттарына һөйләп биргән, ти. Ә башҡорттар, уның һүҙҙә рен үҙгәртеп, «Любезники, любизар, маладис, маладис» тип йыр сығар ғандар, ти. Шунан рустар менән бергә ҡушылып, француздарҙы ҡыуып алып киткәндәр, ти / / Ғилми архив, ф. 3, оп. 21/8, 278-се б.
8. Байыҡ. Йыры һәм көйө күп тапҡыр яҙып алынған һәм баҫылып сыҡҡан. Фольклор материалдарына ҡарағанда, борон Байыҡ исемле сәсән булған. Был йыр уның тарафынан француз яуын еңеп ҡайтҡан ир-егет хөрмәтенә сығарылған / / БХИ: Йырҙар. 1-се кит. — 83-сө б.
9. Ҡаһы м т ү р ә / / БХИ: Йырҙар. 1-се кит. — 84 — 88-се бб.
«Ҡаһым түрә менгән һор юрғаның, вай кем...» XX быуттың 30-сы йылдарында Бөрйән районы Әтек ауылында Айытҡол Баймөхәмәтов һәм Сәйфулла Ишдәүләтовтарҙан яҙып алынған.
172
4. Ыласын ҡош . 1971 йылда Баймаҡ районы I Этҡол ауылында 53 йәшлек Әнүәр Рыҫбаевтан Салауат Галин яҙып алған / / БХИ: Йыр ҙар. 1-се кит. — 74 — 75-се бб.
5. И к е н с е ә р м е . / / БХИ: Йырҙар. Ice кит. — 75-се б.
«Әрмеләргә китә, ай, башығыҙ...» 1911 йылда тарихы менән бергә хәҙерге Ырымбур әлкәһе Переволоцк районы Мерәҫ ауылында Шәйех ҡурайсынан Мөхәмәтша Буранғолов яҙып алған.
«Әрмеләргә китә, һай, башығыҙ...» 1929 йылда Баймаҡ районы Темәс ауылында Сәғит Мифтахов тарафынан яҙып алынған.
Талир тәңкә — Германияла эшләнгән көмөш (алтын) тәңкә. Тором тай — ыласындың бер төрө. Русса: пустельга.
6. Әх м ә т Байыҡ / / Аймаҡ. — 1931. — № 1. Йырҙың шундай та рихы бар: «Беҙ Парижға барып индек. Шунда француздарҙың күҙҙәре, беҙҙән бигерәк, беҙҙең уҡтарға төштө. Уҡтарҙы ҡарап сыкҡас, фран цуздарҙың берәүһе: «Йәгеҙ берәйегеҙ уғығыҙ менән атып ҡарағыҙ», — тине. Арабыҙҙан берәү сыҡты ла, янын кирә тартып, һаҙаҡ уғын атып ебәрҙе. Ул уҡ ҡаршыла торған сиркәүҙең тап манараһына барып ҡаҙал ды. Тегеләр барып ҡарағас, һаҙаҡ уҡтың манараның ҡалын тимерен тишеп ташҡа инеп ултырғанын күрҙеләр. Ул уҡты кире алманылар, шунда тороп ҡалды».
«Француздарҙың, ай, яуҙарын Ҡотдос ғәскәрҙәре бөтөргән» — баш ҡорт атлылары Кутузовтың исемен, башҡортсалаштырып, Ҡотдос тип йөрөткәндәр / / БХИ: Йырҙар. 1-се кит. — 82-се б.
7. Л ю б и з а р . Үткән быуаттың урталарында уҡ яҙып алынған һәм: бер строфаһы Н. Берг тарафынан төҙөлгән «Песни разных народов» (М, 1854) тигән китапта баҫылып саҡҡан / / БХИ: Йырҙар. 1-се кит. — 83-сө б.
«Беҙ һуғышҡа ингәндә...» Ф. Туйкин тарафынан яҙып алынған. «Любезники, любизар, маладис, маладис...» — был һүҙҙәрҙең мәғәнәһе нә бәйле шундай риүәйәт бар: бер саҡ ниндәйҙер бер оло яуҙа ҡатна шып, башҡорттар ҙур батырлыҡ күрһәткән, ти. Шунан һуң Ҡаһым түрәне Кутузов генерал үҙ янына саҡыртып алған да: «Любезные мои, башкирцы! Молодцы!» — тип әйткән икән. Ҡаһым түрә был турала ҡайтып һалдаттарына һөйләп биргән, ти. Ә башҡорттар, уның һүҙҙә рен үҙгәртеп, «Любезники, любизар, маладис, маладис» тип йыр сығар ғандар, ти. Шунан рустар менән бергә ҡушылып, француздарҙы ҡыуып алып киткәндәр, ти / / Ғилми архив, ф. 3, оп. 21/8, 278-се б.
8. Байыҡ. Йыры һәм көйө күп тапҡыр яҙып алынған һәм баҫылып сыҡҡан. Фольклор материалдарына ҡарағанда, борон Байыҡ исемле сәсән булған. Был йыр уның тарафынан француз яуын еңеп ҡайтҡан ир-егет хөрмәтенә сығарылған / / БХИ: Йырҙар. 1-се кит. — 83-сө б.
9. Ҡаһы м т ү р ә / / БХИ: Йырҙар. 1-се кит. — 84 — 88-се бб.
«Ҡаһым түрә менгән һор юрғаның, вай кем...» XX быуттың 30-сы йылдарында Бөрйән районы Әтек ауылында Айытҡол Баймөхәмәтов һәм Сәйфулла Ишдәүләтовтарҙан яҙып алынған.
172
