«Аҡ батшаға ант биргән Ирҙәр менһен ат!» — тигән.
Батша бит һөрән һалған: «Илде баҫты ят!» — тигән.
Минең дә һүҙем шул булыр: Ант боҙғанға ни булыр? — Таяныр терәге юҡ булыр, Ҡаңғырып йөрөр Байыҡтай, Тынлыҡ тапмай хур булыр.
Байыҡты танып, һүҙен дә ишеткәс, бөтә халыҡ умарта ҡортондай гөжләшеп күтәрелеп киткән.
4. Халыҡтың ир-егеттәрҙе француздарға ҡаршы яуға оҙатҡаны Йөҙйәшәр Байыҡ сәсәндең һүҙен ишеткәс, кантон башлыҡ тары ат-хат еткән ергә сабарҙар1 саптырып, сер алышып, Иҙел терһәге Көнгәккә2 йыйылырға булып һүҙ ҡуйышҡандар, ти. Йәш тәр, ат һайлап, нуҡта һуғылмаған аҫауҙарҙы тотоп өйрәткән. Урманда уҡ юнып, аласыҡта ҡыҙаштар һаҙаҡ һуғып, тана-турпы һуйып — ит ҡаҡлап, эркет ҡайнатып — ҡорот йәйеп, ҡаймаҡ яҙып — май тасҡып, тире ыҫлап — турһыҡ тегеп, көн-төн ағытмай3 бейә һауып — ҡымыҙ йыйып, кейем-һалым тайярлап4, яуға әҙерләнгәндәр. Байыҡ та, үҙенең атын эйәрләп, ҡулына ҡылысын тоттороп, улы Әхмәтте5 уға кейендергән.
Кантон башлыҡтары — ҡор башы, ҡош семәрен тоттороп, батырҙарын — мең башы, ырыу ағасы семәрен тоттороп, ырыу уҙаманын — йөҙ башы, яу япрағы менән берәүҙе алдан сабар итеп6, яуға ат менгәндәр. Бөтә ҡарт-ҡоро, бисә-сәсә, әбей-һәбей, ҡыҙ-ҡырҡын, бишектән төшкән, түшләп шыуған, аяҡҡа баҫҡан бала-сағаның бере ҡалмай, оҙатырға килгәндәр.
1 Сабарҙар — сапҡындар.
2 Көнгәк — Ағиҙелдең ҡырҡа төньяҡҡа боролған ерендәге тау (Мәләүез районы).
3 Ағытмай — бейә һауыуҙы туҡтатмай.
4 Таярлап — хәстәрләп.
5 Әхмәтте — Ә. 3. Әсфәндиәровтың хеҙмәттәрендә әйтелеүенсә, доку ментта уның ысын исеме — Әхтәм.
6 Ҡош семәрен, ырыу ағасы, алдан сабар, тигәндә, ырыу (атрибуттары) ҡошо, ағасы, авангардта барыусылар хаҡында һүҙ бара.
167
Батша бит һөрән һалған: «Илде баҫты ят!» — тигән.
Минең дә һүҙем шул булыр: Ант боҙғанға ни булыр? — Таяныр терәге юҡ булыр, Ҡаңғырып йөрөр Байыҡтай, Тынлыҡ тапмай хур булыр.
Байыҡты танып, һүҙен дә ишеткәс, бөтә халыҡ умарта ҡортондай гөжләшеп күтәрелеп киткән.
4. Халыҡтың ир-егеттәрҙе француздарға ҡаршы яуға оҙатҡаны Йөҙйәшәр Байыҡ сәсәндең һүҙен ишеткәс, кантон башлыҡ тары ат-хат еткән ергә сабарҙар1 саптырып, сер алышып, Иҙел терһәге Көнгәккә2 йыйылырға булып һүҙ ҡуйышҡандар, ти. Йәш тәр, ат һайлап, нуҡта һуғылмаған аҫауҙарҙы тотоп өйрәткән. Урманда уҡ юнып, аласыҡта ҡыҙаштар һаҙаҡ һуғып, тана-турпы һуйып — ит ҡаҡлап, эркет ҡайнатып — ҡорот йәйеп, ҡаймаҡ яҙып — май тасҡып, тире ыҫлап — турһыҡ тегеп, көн-төн ағытмай3 бейә һауып — ҡымыҙ йыйып, кейем-һалым тайярлап4, яуға әҙерләнгәндәр. Байыҡ та, үҙенең атын эйәрләп, ҡулына ҡылысын тоттороп, улы Әхмәтте5 уға кейендергән.
Кантон башлыҡтары — ҡор башы, ҡош семәрен тоттороп, батырҙарын — мең башы, ырыу ағасы семәрен тоттороп, ырыу уҙаманын — йөҙ башы, яу япрағы менән берәүҙе алдан сабар итеп6, яуға ат менгәндәр. Бөтә ҡарт-ҡоро, бисә-сәсә, әбей-һәбей, ҡыҙ-ҡырҡын, бишектән төшкән, түшләп шыуған, аяҡҡа баҫҡан бала-сағаның бере ҡалмай, оҙатырға килгәндәр.
1 Сабарҙар — сапҡындар.
2 Көнгәк — Ағиҙелдең ҡырҡа төньяҡҡа боролған ерендәге тау (Мәләүез районы).
3 Ағытмай — бейә һауыуҙы туҡтатмай.
4 Таярлап — хәстәрләп.
5 Әхмәтте — Ә. 3. Әсфәндиәровтың хеҙмәттәрендә әйтелеүенсә, доку ментта уның ысын исеме — Әхтәм.
6 Ҡош семәрен, ырыу ағасы, алдан сабар, тигәндә, ырыу (атрибуттары) ҡошо, ағасы, авангардта барыусылар хаҡында һүҙ бара.
167
