Научное наследие государственных деятелей, стоявших у истоков создания Башкирской республики бурҙағы татар милли ойошмаларынан ваҡытлы хөкүмәт тарафынан ҡуй ылған түрәләр генә кереп-сығып йөрөнөләр.
Ҡоролтайҙа ҡаралған мәсьәләләр: 1) Мәркәз Шураның хисабы; 2) Башҡортостан автономияһын тәсдиҡ итеү; 3) Идара тәшкиләт; 4) Fәскәр һәм ситтәр менән мөнәсәбәт вә башҡалар.
Ҡоролтайға бөтә мәсьәләләр алдан әҙерләнеп ҡуйылыу сәбәпле, автономияны тәсдиҡ итеүҙән башҡа мәсьәләләр төрлө секцияларҙа ҡа ралып, талашһыҙ үтте.
Тик, автономия тураһында милли Шура һәм хәрби комитет вәкил дәре тарафынан ҡуҙғатылған ҡаршылыҡтар сәбәпле, байтаҡ тауышҡа, талашҡа сәбәп булдылар. Был урында Ҡоролтай ҡарарҙарын айырым күсереп тормайым. Улар айырым рәүештә тикшерелергә тейештәр.
Рәсәйҙең Мәркәз ҡалаларында бөтә власть эшсе-крәҫтиән ҡулына күсеп, бөтә мәсьәлә совет нигеҙендә ҡоролорға тейеш булғанда башҡорт муллалары, башҡорт зыялылары бөтә ышаныстарын учредительнай со- бранияға төкәтеп, мәсьәләне синфи һәм материальный яҡтан ҡарауҙы тикшермәйҙәр, бөтә Ҡоролтайҙың ҡарарҙары шул уҡ беренсе һәм икен се башҡорт съезы әйтеп, һыҙып ҡалдырған һуҡмаҡтан барҙы.
Ҡоролтай 22 кешенән ғибәрәт предпарламент ағзалары һайлап, ав тономия эшен дауам иттереүҙе шуларға тапшыра. Шуның менән Ҡо ролтай эше бөтә.
Дөрөҫ, башҡорт халҡының араһынан революцияға тиклем бер ваҡыт синфи епкә бәйләнгән һәм синфи мәнфәғәтте күҙәткән көрәш ҡаһармандары булғаны юҡ. Уның бөтә хәрәкәте стихийный рәүештә ҡалҡып, батша золомдарына ҡаршы көрәштән ғибәрәт булған, социаль ный революцияға энә хәтле лә әҙерлеге булмаған, феодальный дәүерҙе лә үтеп бөтмәгән халыҡтар араһында синфи көрәште башларға уй лаған кеше лә юҡ, етәкселәре лә юҡ. Шуның өсөн башҡорт халҡының 1917-нсе йылғы ойошмалары ла ғөмүм башҡорт халҡының көнкүре шенә, милли азатлығына төкәлгән сеп-сей милли ойошма, милли ҡуҙға лыштар, тип әйтеп була. Быға ҡеүәт итеп [19]17-нсе йылғы башҡорт Мәркәз Шураһының бер хитапнамәһенән бер-ике йөмләне күсереп ки тергә мөмкин.
Унда ошолай яҙылған: «Хәҙерге көндә Рәсәйҙә төрлө партияларҙың бик ҡаты көрәштәре бара, сәйәсәт эйәләре төрлө шруһтарға (төркөм. — Г. А.) айырылып бөттөләр. Башҡорт халҡы ундай айырылыштарға ҡа тышып, үҙ-ара һис бүленеү ярамай, был эштәр башҡорт халҡының милли һә ерле мөхтәриәтенең донъяға сығыуына ҡаршы буласаҡ.
94
Ҡоролтайҙа ҡаралған мәсьәләләр: 1) Мәркәз Шураның хисабы; 2) Башҡортостан автономияһын тәсдиҡ итеү; 3) Идара тәшкиләт; 4) Fәскәр һәм ситтәр менән мөнәсәбәт вә башҡалар.
Ҡоролтайға бөтә мәсьәләләр алдан әҙерләнеп ҡуйылыу сәбәпле, автономияны тәсдиҡ итеүҙән башҡа мәсьәләләр төрлө секцияларҙа ҡа ралып, талашһыҙ үтте.
Тик, автономия тураһында милли Шура һәм хәрби комитет вәкил дәре тарафынан ҡуҙғатылған ҡаршылыҡтар сәбәпле, байтаҡ тауышҡа, талашҡа сәбәп булдылар. Был урында Ҡоролтай ҡарарҙарын айырым күсереп тормайым. Улар айырым рәүештә тикшерелергә тейештәр.
Рәсәйҙең Мәркәз ҡалаларында бөтә власть эшсе-крәҫтиән ҡулына күсеп, бөтә мәсьәлә совет нигеҙендә ҡоролорға тейеш булғанда башҡорт муллалары, башҡорт зыялылары бөтә ышаныстарын учредительнай со- бранияға төкәтеп, мәсьәләне синфи һәм материальный яҡтан ҡарауҙы тикшермәйҙәр, бөтә Ҡоролтайҙың ҡарарҙары шул уҡ беренсе һәм икен се башҡорт съезы әйтеп, һыҙып ҡалдырған һуҡмаҡтан барҙы.
Ҡоролтай 22 кешенән ғибәрәт предпарламент ағзалары һайлап, ав тономия эшен дауам иттереүҙе шуларға тапшыра. Шуның менән Ҡо ролтай эше бөтә.
Дөрөҫ, башҡорт халҡының араһынан революцияға тиклем бер ваҡыт синфи епкә бәйләнгән һәм синфи мәнфәғәтте күҙәткән көрәш ҡаһармандары булғаны юҡ. Уның бөтә хәрәкәте стихийный рәүештә ҡалҡып, батша золомдарына ҡаршы көрәштән ғибәрәт булған, социаль ный революцияға энә хәтле лә әҙерлеге булмаған, феодальный дәүерҙе лә үтеп бөтмәгән халыҡтар араһында синфи көрәште башларға уй лаған кеше лә юҡ, етәкселәре лә юҡ. Шуның өсөн башҡорт халҡының 1917-нсе йылғы ойошмалары ла ғөмүм башҡорт халҡының көнкүре шенә, милли азатлығына төкәлгән сеп-сей милли ойошма, милли ҡуҙға лыштар, тип әйтеп була. Быға ҡеүәт итеп [19]17-нсе йылғы башҡорт Мәркәз Шураһының бер хитапнамәһенән бер-ике йөмләне күсереп ки тергә мөмкин.
Унда ошолай яҙылған: «Хәҙерге көндә Рәсәйҙә төрлө партияларҙың бик ҡаты көрәштәре бара, сәйәсәт эйәләре төрлө шруһтарға (төркөм. — Г. А.) айырылып бөттөләр. Башҡорт халҡы ундай айырылыштарға ҡа тышып, үҙ-ара һис бүленеү ярамай, был эштәр башҡорт халҡының милли һә ерле мөхтәриәтенең донъяға сығыуына ҡаршы буласаҡ.
94
