Научное наследие государственных деятелей, стоявших у истоков создания Башкирской республики шулай уҡ ерһеҙ крэҫтиэндэрҙең барлығы күренә. Был аҙ ерле хужа лыҡтар күберәге помещиктарҙан арендаға алып файҙаланыу, шуның менән көн итеүҙәрен күрәбеҙ; 1917-нсе йылғы иҫәпкә ҡарағанда, бөтә губернала 948 мең дисәтинә помещиктар ҡулынан крәҫтиәндәргә арен даға биреп торолған.
Губернала ергә мул аҫаба башҡорттар һаналалар. Быларҙың ҡай һы бер урындарҙа йән башына 100-150 дисәтинә ерҙәре булһа ла, та рихи сәбәптәр менән ерҙе, үҙҙәре эшләмәгәс, һуңғы 10-15 йыл эсендә күп өлөшө һатылып бөткән. Шулай ҙа бөтә бүлемдәге ерҙәрҙең 30 % башҡорттар ҡулында һанала.
Башҡорттар, ҡулындағы ерҙәрҙе үҙҙәре эшләп файҙалана алмау сәбәпле, йылдан-йыл ауыр хәлгә ҡалып, тормоштоң иң ауыр көндәрен үткәрәләр.
Инде аҙ ерле крэҫтиэндэрҙең ер арендовать итеүҙэренә һәм арен даға биреүселәрҙе ентекләп ҡарағанда, түбәндә күрһәтелгән тәртиптән белергә мөмкин: Сәселгән иген Арендаға алыу сылар иҫәбе, % Арендаға би реүселәр иҫәбе, % Ике десәтинә иген сәсеүселәр 22 38 2—4-кә тиклем 27 26 4-6-ға тиклем 35 22 6-нан 10-ға 45 18 ун десәтинәнән артығы 30 12 Мынан белеп була: иң ярлы хужалыҡтарҙың 1/5 өлөшө арендаға алып файҙалана. Иң эре арендаторҙар иген күп булып, быларҙың иҫә бе 60 % етә. Урта хәллеләрҙән арендаға биреүселәр 12 % булып, иң фәҡирҙәр быларға ҡарағанда өс тапҡыр артыҡ.
Ғәҙәттә, башҡорт халҡы игенде күп сәсмәй, хужа башына бик күп булһа ла, 2-3 дисәтинә, шуның өсөн арендаға биреүселәр иҫәбенә кү берәк башҡорттарҙы индерергә мөмкин.
Ярлы хужалыҡтарҙың үҙ ерҙәрен эшләй алмай арендаға биреп то- роуҙары арҡаһында, крәҫтиән хужалыҡтарында бик йылдам айырма лыҡтар күренә башлай. Бер яҡтан ярлы хужалыҡтар артһа, мул көн итеүсе хәлле крәҫтиәндәр һаны арта бара.
1916-нсы йылғы иҫәп менән Өфө губернаһында 2 609 483 йәнгә 490 745 йорт хужа.
202
Губернала ергә мул аҫаба башҡорттар һаналалар. Быларҙың ҡай һы бер урындарҙа йән башына 100-150 дисәтинә ерҙәре булһа ла, та рихи сәбәптәр менән ерҙе, үҙҙәре эшләмәгәс, һуңғы 10-15 йыл эсендә күп өлөшө һатылып бөткән. Шулай ҙа бөтә бүлемдәге ерҙәрҙең 30 % башҡорттар ҡулында һанала.
Башҡорттар, ҡулындағы ерҙәрҙе үҙҙәре эшләп файҙалана алмау сәбәпле, йылдан-йыл ауыр хәлгә ҡалып, тормоштоң иң ауыр көндәрен үткәрәләр.
Инде аҙ ерле крэҫтиэндэрҙең ер арендовать итеүҙэренә һәм арен даға биреүселәрҙе ентекләп ҡарағанда, түбәндә күрһәтелгән тәртиптән белергә мөмкин: Сәселгән иген Арендаға алыу сылар иҫәбе, % Арендаға би реүселәр иҫәбе, % Ике десәтинә иген сәсеүселәр 22 38 2—4-кә тиклем 27 26 4-6-ға тиклем 35 22 6-нан 10-ға 45 18 ун десәтинәнән артығы 30 12 Мынан белеп була: иң ярлы хужалыҡтарҙың 1/5 өлөшө арендаға алып файҙалана. Иң эре арендаторҙар иген күп булып, быларҙың иҫә бе 60 % етә. Урта хәллеләрҙән арендаға биреүселәр 12 % булып, иң фәҡирҙәр быларға ҡарағанда өс тапҡыр артыҡ.
Ғәҙәттә, башҡорт халҡы игенде күп сәсмәй, хужа башына бик күп булһа ла, 2-3 дисәтинә, шуның өсөн арендаға биреүселәр иҫәбенә кү берәк башҡорттарҙы индерергә мөмкин.
Ярлы хужалыҡтарҙың үҙ ерҙәрен эшләй алмай арендаға биреп то- роуҙары арҡаһында, крәҫтиән хужалыҡтарында бик йылдам айырма лыҡтар күренә башлай. Бер яҡтан ярлы хужалыҡтар артһа, мул көн итеүсе хәлле крәҫтиәндәр һаны арта бара.
1916-нсы йылғы иҫәп менән Өфө губернаһында 2 609 483 йәнгә 490 745 йорт хужа.
202
