түгел. Уҡый белеү, яҙыу белеү бик тиҙ булырға тейеш. Шуны еңеләйтер өсөн, мин был әлепейҙе сығарып яҙҙым. Был әле- пейҙә һәр бер тауышҡа бер хәреф булғанға күрә, башҡорт һүҙ ҙәрен әйтелгәнсә яҙып торорға мөмкин, һәр бер һүҙ бер төрлөсә генә яҙылғас, уҡырға ла бик тиҙ өйрәнелә»87. Шулай итеп, М. Ҡулаев ғәрәп хәрефтәренең башҡорт теленең фонетик систе маһына бөтөнләй яуап бирмәгәнлеген, ғәрәп хәрефтәренең яҙыу, уҡыу өсөн ҡыйын икәнен әйтә. Шуға күрә ул ғәрәп хәреф тәрен рус хәрефтәре менән алыштырыуҙы тәҡдим итә. Үҙенең алфавитын ул һәр бер өнгә бер хәреф булыу принңибынан сығып төҙөгән.
Башҡорт әҙәби теленең рус графикаһы нигеҙендәге алфави тын һәм орфографияһын төҙөгәндә, революцияға тиклемге ғалимдарҙың был әлкәләге тәжрибәләре, әлбиттә, иҫкә алына, өйрәнелә.
Башҡорт әҙәби теленең рус графикаһы нигеҙендәге алфави тын һәм орфографияһын төҙөгәндә, иң бәхәсле мәсьәләләрҙең береһе һуҙынҡы өн хәрефтәренең шәкеле һәм һыҙылышы мәсьәләһе булды. Бер төркөм иптәштәр ҡушма һуҙынҡы хәреф тәр яҙыуға ҡаршы сығалар. Улар йы, йе урынына е; йа, йә уры нына я; йо, йө урынына ё хәрефен яҙырға һәм был өндәрҙең нәҙеклеген яҙыуҙа йомшаҡлыҡ билдәһе (ь) менән биреүҙе тәҡ дим иттеләр: ел, ель, быел, тееш (йыл, йел, быйыл, тейеш); ял, яль (йал, йәл); ёмғаҡ, ёҙөк, боёк, көё, ёнь (йомғаҡ, йөҙөк, бойоҡ, көйө, йөн), һуҙынҡылар эргәһендә ы яҙыу, был иптәштәр феке ренсә, башҡортса һүҙҙәрҙең яҙылышын рус графикаһынан бик ныҡ айыра, яҙыуҙа сыбарлыҡ һәм буталсыҡ тыуҙыра88. Әлбит тә, был нигеҙле дәлил түгел ине. һуҙынҡыларҙың нәҙек әйте лешен йомшаҡлыҡ билдәһе менән белдереү (мәҫәлән, ял, яль) ғилми принципҡа нигеҙләнмәгән, сөнки йомшаҡлыҡ билдәһе нең төп функцияһы һуҙынҡының нәҙеклеген белдереү түгел, ә тартынҡыларҙың нәҙеклеген белдереүҙән тора. Икенсенән, һуҙынҡылар янында й хәрефе яҙыу рус теленең үҙендә лә бар. Мәҫәлән, йеменский, йог, йод, йотация, йодоформ89...
87 Кулаев М. Н. Основы звукопроизношения и азбука для башкир. — Казань, 1912. Альпей. Казань, 1919.
88 Миңнеғәлиев И. М. Башҡорт әҙәби теле орфографияһының ғилми прин циптары тураһында // Ҡыҙыл Башҡортостан, 1940, 10 декабрь.
89 Орфографический словарь русского языка. Под редакцией С. И. Ожегова и А. Б. Шапиро. М., 1956, 351-се бит.
4-1.0035.12 89
Башҡорт әҙәби теленең рус графикаһы нигеҙендәге алфави тын һәм орфографияһын төҙөгәндә, революцияға тиклемге ғалимдарҙың был әлкәләге тәжрибәләре, әлбиттә, иҫкә алына, өйрәнелә.
Башҡорт әҙәби теленең рус графикаһы нигеҙендәге алфави тын һәм орфографияһын төҙөгәндә, иң бәхәсле мәсьәләләрҙең береһе һуҙынҡы өн хәрефтәренең шәкеле һәм һыҙылышы мәсьәләһе булды. Бер төркөм иптәштәр ҡушма һуҙынҡы хәреф тәр яҙыуға ҡаршы сығалар. Улар йы, йе урынына е; йа, йә уры нына я; йо, йө урынына ё хәрефен яҙырға һәм был өндәрҙең нәҙеклеген яҙыуҙа йомшаҡлыҡ билдәһе (ь) менән биреүҙе тәҡ дим иттеләр: ел, ель, быел, тееш (йыл, йел, быйыл, тейеш); ял, яль (йал, йәл); ёмғаҡ, ёҙөк, боёк, көё, ёнь (йомғаҡ, йөҙөк, бойоҡ, көйө, йөн), һуҙынҡылар эргәһендә ы яҙыу, был иптәштәр феке ренсә, башҡортса һүҙҙәрҙең яҙылышын рус графикаһынан бик ныҡ айыра, яҙыуҙа сыбарлыҡ һәм буталсыҡ тыуҙыра88. Әлбит тә, был нигеҙле дәлил түгел ине. һуҙынҡыларҙың нәҙек әйте лешен йомшаҡлыҡ билдәһе менән белдереү (мәҫәлән, ял, яль) ғилми принципҡа нигеҙләнмәгән, сөнки йомшаҡлыҡ билдәһе нең төп функцияһы һуҙынҡының нәҙеклеген белдереү түгел, ә тартынҡыларҙың нәҙеклеген белдереүҙән тора. Икенсенән, һуҙынҡылар янында й хәрефе яҙыу рус теленең үҙендә лә бар. Мәҫәлән, йеменский, йог, йод, йотация, йодоформ89...
87 Кулаев М. Н. Основы звукопроизношения и азбука для башкир. — Казань, 1912. Альпей. Казань, 1919.
88 Миңнеғәлиев И. М. Башҡорт әҙәби теле орфографияһының ғилми прин циптары тураһында // Ҡыҙыл Башҡортостан, 1940, 10 декабрь.
89 Орфографический словарь русского языка. Под редакцией С. И. Ожегова и А. Б. Шапиро. М., 1956, 351-се бит.
4-1.0035.12 89
