таш»тар булып, уларҙың береһе төрки ханы Күл-Тәгин (731 йылда вафат), икенсеһе Билгә Ҡаған (Могиллан — 734 йылда вафат) хөрмәтенә ултыртылған таш булып сыға. Шунан инде Йәнәсәй йылғаһы буйында табылған таштарҙағы яҙыуҙар ҙа уҡыла. Былар бөтәһе лә бер үк система — алфавит менән яҙылған булған. Шулай итеп, был ҡомартҡылар V бы уатта Йәнәсәй йылғаһының үрге ағышы бассейнында йәшәгән төрки ҡәбиләләре ҡулланған алфавитта яҙылған булып сыға. Орхон һәм Йәнәсәй йылғалары буйында табылғанға күрә, хәҙерге фән донъяһында уны «орхон-йәнәсәй алфавиты», «орхон-йәнәсәй яҙыуы» тип йөрөтәләр. Орхон-йәнәсәй яҙыуы, ҡытай яҙыуы шикелле, юғарынан түбәнгә табан түгел, ә уңдан һулға яҙыла, һүҙ араларында ике нөктә ҡуйыла.
Орхон-йәнәсәй алфавитында 38 өн билдәһе (хәреф) бар. Уларҙың ҡайһы берҙәре ҡушма өндө белдерә (мәҫәлән, лт, нт, нг); һигеҙ һуҙынҡы өн (а, э, ы, и, у, о, ү, ө өндәре) өсөн дүрт хәреф (а, ы, у, у) алынған.
Текст *4 :.г»: iHi: : л ш п: .r»D>»ii: лига: #н ш НГАҮ5: л : : г м һ : i f * : т л : т * п : (2> » һ т : с * : w : т т : м j : » һ т : Транскрипиия 1 5 10 15 20 25 30 35 40 (1) Siz alima quncujuma oylanuma budunuma sizima altmys jasymda 45 50 55 60 65 70 75 80 (2) atym A1 Tuyan Tutuq ban tai^ri alimka alcisi artim alty bay budunqa 85 88 bag artim Тәржемә (1) От вас, мое государство, моя госпожа, мои сыны, мой народ, от (всех) вас в шестьдесят лет (я отделился, m. е. умер).
(2) Мое имя Эль-Туган-Тутук. Я был посланником божественному государству. Я был начальником шестисоставному народу.
6-сы һурәт. Орхон-йәнәсәй яҙыуынан өлгө.
(С. Е. Маловтың юғарыла күрһәтелгән хеҙмәтенән алынды) 31
Орхон-йәнәсәй алфавитында 38 өн билдәһе (хәреф) бар. Уларҙың ҡайһы берҙәре ҡушма өндө белдерә (мәҫәлән, лт, нт, нг); һигеҙ һуҙынҡы өн (а, э, ы, и, у, о, ү, ө өндәре) өсөн дүрт хәреф (а, ы, у, у) алынған.
Текст *4 :.г»: iHi: : л ш п: .r»D>»ii: лига: #н ш НГАҮ5: л : : г м һ : i f * : т л : т * п : (2> » һ т : с * : w : т т : м j : » һ т : Транскрипиия 1 5 10 15 20 25 30 35 40 (1) Siz alima quncujuma oylanuma budunuma sizima altmys jasymda 45 50 55 60 65 70 75 80 (2) atym A1 Tuyan Tutuq ban tai^ri alimka alcisi artim alty bay budunqa 85 88 bag artim Тәржемә (1) От вас, мое государство, моя госпожа, мои сыны, мой народ, от (всех) вас в шестьдесят лет (я отделился, m. е. умер).
(2) Мое имя Эль-Туган-Тутук. Я был посланником божественному государству. Я был начальником шестисоставному народу.
6-сы һурәт. Орхон-йәнәсәй яҙыуынан өлгө.
(С. Е. Маловтың юғарыла күрһәтелгән хеҙмәтенән алынды) 31
