ҡушылһа, «ял итеү» мәғәнәһен белдерә (ғәҙәттә, ағас күләгә һендә ял итәләр)7.
Идеографик яҙыу системаһында билдәләр, бара-бара үҙгә реп, бөтөнләй танымаҫлыҡ хәлгә килергә мөмкин. Мәҫәлән, ҡытай телендә «ҡош» мәғәнәһендә йөрөтөлгән ^ билдәһе ҡошҡа бөтөнләй оҡшамаған тиерлек.
Идеографик яҙыу ҡулланыу өсөн уңай түгел, сөнки бик күп һандағы билдәләр яҙыуҙы үҙләштереүҙе ҡатмарлаштыра.
Йәмғиәттең үҫеше барышында яҙыу менән файҙаланыусы ларҙың даирәһе киңәйеү менән, идеографик яҙыуҙың үрҙә әйтелгән етешһеҙлектәре бигерәк тә һиҙелә башлай, шул арҡала идеографик яҙыуға ҡарағанда уңайлыраҡ ижек яҙыуы бар лыҡҡа килә.
Ижек яҙыуында һәр бер билдә бер ижекте йәки ижек яһаусы өндәрҙе (мәҫәлән, һуҙынҡы өндәрҙе) белдерә. Мәҫәлән, кипр яҙыуында ж билдәһе — а-ны, V билдәһе — sa, Р билдәһе — se ижеген, брахми яҙыуында билдәһе — i-ҙе, — va, _|_ — па ижектәрен белдерә8.
Дөйөм тарихи планда алғанда, ижек яҙыуы идеографик яҙыуҙан һуң барлыҡҡа килә. Иң боронғо идеографик яҙыуҙар ҙан шумер, египет һ. б. яҙыуҙар беҙҙең эранан 3—4 мең йыл элек барлыҡҡа килгән булһалар, ә иң боронғо ижек яҙыуы бу лған крит, кипр, брахми, кхарошти яҙыуҙары беҙҙең эранан 1 —2 мең йыл элек кенә барлыҡҡа килгәндәр.
Ижек яҙыуы идеографик яҙыуға ҡарағанда файҙаланыу өсөн уңайлыраҡ. Бында билдәләр һаны аҙ. Идеографик яҙыуҙа билдәләр меңәрләп иҫәпләнһә, ижек яҙыуында — 35—40, иң күбеһе 200-ҙән (эфиоп һәм маньчжур яҙыуҙары) артмай. Шуның менән бергә, ижек яҙыуы телде, бигерәк тә уның фоне тикаһын дөрөҫөрәк сағылдыра, һүҙҙәрҙең грамматик формаһын айырыуға мөмкинлек бирә.
Ләкин шуның менән бергә ижек яҙыуының да ҙур ғына етешһеҙлектәре бар. Шулай ҙа әле ижек яҙыуында билдәләр күп, үрҙә әйтеп киткәнсә, 200-гә барып етә. Икенсенән, ижек яҙыуында эргәләш һәм һүҙ аҙағындағы тартынҡыларҙы биреү ҡыйын, сөнки ижек яҙыуының бик күптәрендә билдәләр 7 В. А. Истриндың күрһәтелгән хеҙмәтенән, 147-се бит.
8 В. А. Истриндың күрһәтелгән хеҙмәтенән, 216, 232-се биттәр.
19
Идеографик яҙыу системаһында билдәләр, бара-бара үҙгә реп, бөтөнләй танымаҫлыҡ хәлгә килергә мөмкин. Мәҫәлән, ҡытай телендә «ҡош» мәғәнәһендә йөрөтөлгән ^ билдәһе ҡошҡа бөтөнләй оҡшамаған тиерлек.
Идеографик яҙыу ҡулланыу өсөн уңай түгел, сөнки бик күп һандағы билдәләр яҙыуҙы үҙләштереүҙе ҡатмарлаштыра.
Йәмғиәттең үҫеше барышында яҙыу менән файҙаланыусы ларҙың даирәһе киңәйеү менән, идеографик яҙыуҙың үрҙә әйтелгән етешһеҙлектәре бигерәк тә һиҙелә башлай, шул арҡала идеографик яҙыуға ҡарағанда уңайлыраҡ ижек яҙыуы бар лыҡҡа килә.
Ижек яҙыуында һәр бер билдә бер ижекте йәки ижек яһаусы өндәрҙе (мәҫәлән, һуҙынҡы өндәрҙе) белдерә. Мәҫәлән, кипр яҙыуында ж билдәһе — а-ны, V билдәһе — sa, Р билдәһе — se ижеген, брахми яҙыуында билдәһе — i-ҙе, — va, _|_ — па ижектәрен белдерә8.
Дөйөм тарихи планда алғанда, ижек яҙыуы идеографик яҙыуҙан һуң барлыҡҡа килә. Иң боронғо идеографик яҙыуҙар ҙан шумер, египет һ. б. яҙыуҙар беҙҙең эранан 3—4 мең йыл элек барлыҡҡа килгән булһалар, ә иң боронғо ижек яҙыуы бу лған крит, кипр, брахми, кхарошти яҙыуҙары беҙҙең эранан 1 —2 мең йыл элек кенә барлыҡҡа килгәндәр.
Ижек яҙыуы идеографик яҙыуға ҡарағанда файҙаланыу өсөн уңайлыраҡ. Бында билдәләр һаны аҙ. Идеографик яҙыуҙа билдәләр меңәрләп иҫәпләнһә, ижек яҙыуында — 35—40, иң күбеһе 200-ҙән (эфиоп һәм маньчжур яҙыуҙары) артмай. Шуның менән бергә, ижек яҙыуы телде, бигерәк тә уның фоне тикаһын дөрөҫөрәк сағылдыра, һүҙҙәрҙең грамматик формаһын айырыуға мөмкинлек бирә.
Ләкин шуның менән бергә ижек яҙыуының да ҙур ғына етешһеҙлектәре бар. Шулай ҙа әле ижек яҙыуында билдәләр күп, үрҙә әйтеп киткәнсә, 200-гә барып етә. Икенсенән, ижек яҙыуында эргәләш һәм һүҙ аҙағындағы тартынҡыларҙы биреү ҡыйын, сөнки ижек яҙыуының бик күптәрендә билдәләр 7 В. А. Истриндың күрһәтелгән хеҙмәтенән, 147-се бит.
8 В. А. Истриндың күрһәтелгән хеҙмәтенән, 216, 232-се биттәр.
19
