3-сө һүрәттә Төньяҡ Америка индеецтарының Америка Ҡушма Штаттары президентына 1849 йылда яҙған ғаризаһы. Был ғаризала улар үрге күлдән күрше күлгә күсергә рөхсәт һорайҙар. Яҙыу түбәндәгесә аңлатыла: «индеецтарҙың ете ырыуы бөтәһе лә һорай» — һәр бер ырыуҙың үҙенең символы бар: балыҡ, кеше, ҡондоҙ, көнгөрә, торна һ. б. Баштарҙы, йөрәктәрҙе бергә тоташтырған һыҙыҡтар үҙҙәренең һорауҙарын «тулы ризалыҡ һәм бер фекерҙә тороп ебәрәбеҙ» тигән мәғәнәне аңлата. Торна ырыуы башлығының күҙе бер үк ваҡытта ике яҡҡа ҡараған: береһе — бөйөк кешегә, йәғни президентҡа, икенсеһе ғаризала әйтелгән күлдәргә йүнәлдерелгән.
Пиктографик яҙыу ҡайһы бер осраҡтарҙа хәҙерге көндә лә ҡулланыла (мәҫәлән, ҡала урамында йөрөү ҡағиҙәләрен белдер гән күрһәткестәр, төрлө оҫтаханалар һәм ателье алтаҡталарын- дағы), йәштәр, үҙ-ара шаярып хат яҙышҡанда, йыш ҡына пиктографик яҙыу ҡулланалар.
Рәсәй социаль-сәйәси дәүләт архивында йәш Володя Улья- новтың (В. И. Лениндың) үҙенең иптәше Боря Формаковскийға яҙған пиктографик хаты һаҡлана. Туҙға яҙылған был хат (4-се һүрәт) Төньяҡ Америка индеецтарының Америка Ҡушма Штаттары президентына яҙған билдәле ғаризаларын (3-сө һүрәт) хәтерләтә. Алты һүрәт (самауыр, ҡыҫала, тауис һ. б.) балаларҙың үҙ-ара шаярып ҡушҡан ләҡәп исемдәре булырға тейеш; был һүрәттәрҙең баштарын, йөрәктәрен бергә ҡушҡан һыҙыҡ фекер берлеген күрһәтә; был һыҙыҡтар һыу ҡойоноп ятҡан ҡара һаҡаллы кешегә барып тоташҡан, балаларҙың һорауы шул кешегә йүнәлдерелгәнлеген аңлата булһа кәрәк; балаларҙың нимә һорауҙары хаттың уң яғындағы һүрәттәр менән белдерелә: һунарсылар булып уйнап асыҡҡан балалар (ҡораллы алты кеше фигураһы һәм айыу һүрәте) һыу ҡойоноп ятҡан кешенән өйгә ҡайтып (өй һүрәте) үҙҙәрен ашатыуҙы һорайҙар (колбаса, кувшин, икмәк; эйелеп, шул ашамлыҡтарға аңшайып ҡарап торған алты бала йөҙө, һорау билдәһе). Хаттың юғары өлөшөндә ятҡан бала, әгәр балаларҙың һорауы ҡабул ителмәһә, шундай хәл булыуы мөмкинлеген күрһәтә6.
һүрәттәр йыш ҡулланыу арҡаһында бара-бара айырым һүҙ ҙәрҙе (йәки уның мәғәнәле киҫәктәрен) белдерә башлау менән пиктографик яҙыу идеографик (икенсе төрлө әйткәндә, иеро- 6 Истрин В. А. Возникновение и развитие письма. М., 1965. 79—80-се б.
17
Пиктографик яҙыу ҡайһы бер осраҡтарҙа хәҙерге көндә лә ҡулланыла (мәҫәлән, ҡала урамында йөрөү ҡағиҙәләрен белдер гән күрһәткестәр, төрлө оҫтаханалар һәм ателье алтаҡталарын- дағы), йәштәр, үҙ-ара шаярып хат яҙышҡанда, йыш ҡына пиктографик яҙыу ҡулланалар.
Рәсәй социаль-сәйәси дәүләт архивында йәш Володя Улья- новтың (В. И. Лениндың) үҙенең иптәше Боря Формаковскийға яҙған пиктографик хаты һаҡлана. Туҙға яҙылған был хат (4-се һүрәт) Төньяҡ Америка индеецтарының Америка Ҡушма Штаттары президентына яҙған билдәле ғаризаларын (3-сө һүрәт) хәтерләтә. Алты һүрәт (самауыр, ҡыҫала, тауис һ. б.) балаларҙың үҙ-ара шаярып ҡушҡан ләҡәп исемдәре булырға тейеш; был һүрәттәрҙең баштарын, йөрәктәрен бергә ҡушҡан һыҙыҡ фекер берлеген күрһәтә; был һыҙыҡтар һыу ҡойоноп ятҡан ҡара һаҡаллы кешегә барып тоташҡан, балаларҙың һорауы шул кешегә йүнәлдерелгәнлеген аңлата булһа кәрәк; балаларҙың нимә һорауҙары хаттың уң яғындағы һүрәттәр менән белдерелә: һунарсылар булып уйнап асыҡҡан балалар (ҡораллы алты кеше фигураһы һәм айыу һүрәте) һыу ҡойоноп ятҡан кешенән өйгә ҡайтып (өй һүрәте) үҙҙәрен ашатыуҙы һорайҙар (колбаса, кувшин, икмәк; эйелеп, шул ашамлыҡтарға аңшайып ҡарап торған алты бала йөҙө, һорау билдәһе). Хаттың юғары өлөшөндә ятҡан бала, әгәр балаларҙың һорауы ҡабул ителмәһә, шундай хәл булыуы мөмкинлеген күрһәтә6.
һүрәттәр йыш ҡулланыу арҡаһында бара-бара айырым һүҙ ҙәрҙе (йәки уның мәғәнәле киҫәктәрен) белдерә башлау менән пиктографик яҙыу идеографик (икенсе төрлө әйткәндә, иеро- 6 Истрин В. А. Возникновение и развитие письма. М., 1965. 79—80-се б.
17
